6म ५.बाकी वीस रुपयांचं काय?

 ५.बाकी वीस रुपयांचं काय?

                     - बाबाराव मुसळे 

● पाठ परिचय ●

 दुसऱ्यांच्या मदतीस कायम तयार असणाऱ्या राजू नावाच्या एका प्रामाणिक मुलाची गोष्ट आहे. यात विकासच्या साहेबांचा गैरसमज होतो, पण शेवटी त्या मुलाचा निःस्वार्थीपणा साहेबांना कळतो ,ते माफी मागतात. 

  ●  शब्दार्थ   ●

तक्रार- गाऱ्हाणे,  निषेध 

महाबिलंदर-  लबाड धूर्त, 

पुळका - अविचारी प्रेम

नाइलाज - इलाज चालेना 

मेहुणी - बायकोची बहीण.

वावर-  वर्दळ ,येणे-जाणे. 

नित्य-  दररोज

उत्सुकता-  कुतूहल 

झोपडीवजा  - झोपडीसारखे वाटणारे,  खोपटे

पेशंट - रुग्ण ,आजारी व्यक्ती 

व्याकूळ-  कासावीस

गरजू - गरज असलेला.

मले - मला , 

लोकायले -  लोकांना 

अद्याप - आता पर्यंत , अजूनही 

स्तब्ध-  शांत.

अधिकार-  हक्क 

अनुभवशून्य - अनुभव नसलेला

  ●  टिपा   ●

(१) टाटा कॅन्सर सेंटर -  मुंबईत परळ येथे असलेले कर्करोग निदान केंद्र (कर्करोग दवाखाना )

(२) वाशिम -  विदर्भातील एक जिल्ह्याचे ठिकाण.

(३) फाइल - कागदपत्रे ठेवण्याचे जाड पुठ्याचे साधन,

●  वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ  ●

(१) पुळका येणे -  बाजू घेणे.

(२) आवाहन करणे -  एखाद्या गोष्टीसाठी सांगून तयार करणे.

(३) भरती होणे -  दाखल होणे.

(३) भरती होणे -दाखल होणे.

(४) हात पसरणे-  मदत मागणे.

(५) हायसे वाटणे - समाधान वाटणे, जीव भांड्यात पडणे,

(६) ध्यान देणे - लक्ष देणे.

(७) विचारात गढणे - खूप विचारात बुडणे. 

(८) चकित होणे - आश्चर्य वाटणे.

(९) निरुत्तर होणे - गप्प बसणे, बोलती बंद होणे,

 ●   संकलित मूल्यमापन  ●

१. प्रश्नोत्तरे

प्रश्न १. तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा

(१) साहेबांनी विकासकडे राजूबाबत कोणती तक्रार केली ? उत्तर :-  पाण्याची बाटली आणण्यासाठी राजू शंभर रुपये घेऊन गेला, तो आलाच नाही. राजूने मला ऐशी रुपयांना

फसवले. त्याची पाण्याची बाटली मला शंभर रुपयांत पडली अशी तक्रार साहेबांनी विकासकडे राजूबाबत केली.

(२) दवाखान्यात राजूला पाहून विकासची उत्सुकता का वाढली? 

उत्तर : - राजूची आई दवाखान्यात दाखल होती. राजू आईजवळ असायचा. एकदा विकासने त्याला पाहिले, तेव्हा राजूने गळ्यात एक पाटी अडकवलेली होती. त्यावर त्याने 'उरलेले अन्न '  देण्याचे आवाहन केले होते. त्याच्या हातात

एक पिशवी होती. त्या पिशवीत अन्न असावे, असे विकासला वाटत होते. अशा स्थितीमध्ये राजू दिसल्यामुळे

विकासची उत्सुकता वाढली.

(३) दवाखान्यात फिरताना राजूच्या काय लक्षात आले ?

उत्तर : - दवाखान्यात फिरताना राजूच्या लक्षात आले की पेशंटसोबत आलेले लोक गरीब आहेत. ते व्याकूळ होऊन पैशासाठी व अन्नासाठी दुसऱ्यांसमोर हात पसरतात. उलट दुसरे काही लोक असे आहेत की जे जेवून उरलेले अन्न कचराकुंडीत फेकून देतात.

(४) भुकेलेल्यांसाठी राजूने कोणता उपक्रम सुरू केला ?

उत्तर : राजूने एक पुट्ठा घेतला. त्यावर 'उरलेलं अन्न फेकू नका, मले दया. मी ते उपाशी लोकायले देती, असे लिहिले. राजूने पुट्ट्याला दोरी बांधून ती गळ्यात अडकवली. राजूच्या गळ्यातली पाटी वाचून लोक उरलेले अन त्याला देऊ लागले. असे बरेच अन्न जमा होऊ लागले. ते जमा झालेले अन्न राजू गरजूंना देत असे. भुकेलेल्यांसाठी

राजूने हा उपक्रम सुरू केला.

(५) साहेबांचा राजूबद्दलचा गैरसमज कसा दूर झाला ? उत्तर : राजूने साहेबांचे शंभर रुपये घेतले पण पाण्याची बाटली आणली नाही. म्हणून साहेबांचा त्याविषय गैरसमज निर्माण झाला. परंतु राजूच्या मित्राने साहेबांना पाण्याची बाटली तर दिलीच, पण राजूने त्याच्याकडे दिलेली शंभराची नोटही दिली. राजूच्या आईची दवाखान्यातून सुट्टी झाली व राजू निघून गेला. हे साहेबांना कळले पण  जाता जाता राजूने प्रामाणिकपणे त्यांचे शंभर रुपये परत केले, हे पाहून साहेबांचा गैरसमज दूर झाला.

• प्रश्न २. तुमच्या मनाने उत्तरे लिहा :

(१) 'कोणाच्या वस्तूला हात लावू नको, असे आईने राजूला का सांगितले असेल ? 

उत्तर :- दवाखान्यात आईजवळ बसून राहण्याचा राजुला कंटाळा येई. तो दवाखान्यात सर्वत्र फिरे,  हे आईला माहीत होते. आपला मुलगा दुसऱ्यांना मदत करण्यास तयार आहे; पण नकळत त्यांच्या हातून काही गैर व्हायला नको, म्हणून कोणाच्या वस्तूला हात लावू नको, असे आईने राजूला सांगितले असावे. 

(२) 'माणसं ओळखण्यातला तुमचा अधिकार मोठा आहे, असे साहेब विकासला का म्हणाले असतील?

उत्तर : छोट्याशा घटनेवरून, गैरसमजातून साहेबांनी राजूला महाबिलंदर असे म्हटले, परंतु विकासनै राजुचे  आंतरिक गुण ओळखले होते. शेवटी राजूच्या प्रामाणिकपणाची प्रचिती साहेबांना आली व त्यांना स्वत:ची चूक  कळली. म्हणून माणसं ओळखण्यातला तुमचा अधिकार मोठा आहे. असे साहेब विकासला म्हणाले असतील.

(३) भुकेलेल्या लोकांना अन्न मिळावे म्हणून आणखी काय काय करता येईल ? 

उत्तर :- आपल्या देशात अर्धे लोक अर्धपोटी आहेत आणि अर्धे लोक गरजेपेक्षा जास्त अन्न मिळवणारे आहेत. त्यामुळे महिन्यातून दोन वेळा ज्यांच्याकडे खूप अन्न आहे त्यांनी एक वेळचे जेवण भुकेलेल्यांना दिले तर ही समस्या थोड्या प्रमाणात सुटेल. तसेच अन्नाची नासाडी करणाऱ्या लोकांचे प्रबोधन करता येईल, सेवाभावी संस्थेने अशा प्रकारचे प्रकल्प हाती घ्यायला हवेत. 

(४) तुम्हांला राजूशी मैत्री करायला आवडेल का? का ते सांगा.

उत्तर: राजूशी मैत्री करायला नक्कीच आवडेल; कारण

(१) तो प्रामाणिक व निःस्वार्थी आहे. 

(२) मे मदत करण्यास तत्पर आहे. 

(३) वो बुद्धिमान असून स्वभावाने गरीब आहे. 

(४) मैत्री करण्याचे सगळे गुण त्याच्यात आहेत.

(५) राहिलेल्या वीस रुपयांचे विकासच्या साहेबांनी काय करावे, असे तुम्हांला वाटते ?

उत्तर : विकासच्या साहेबांनी राहिलेले वीस रुपये खर्चू  नयेत , तसेच ठेवावेत. प्रत्येक आठवड्याला वीस रुपयांची बचत करून वर्षातून जमलेली रक्कम गरजू लोकांसाठी खर्च करावी . अशी योजना साहेबांच्या समविचारी मित्रपरिवारानेही राबवावी. अशा प्रकारचा सामूहिक फंड तयार करून परोपकार करावा.

(६) राजूचा प्रामाणिकपणा कोणकोणत्या प्रसंगांतून दिसून येतो ? 

उत्तर : (१) राजू आईसोबत दवाखान्यात तिची सेवा करायला थांबला. 

(२) राजू विकासला दररोज पाण्याचीबाटली पोहोचवत असे. 

(३) गरजू भुकेल्या लोकांसाठी राजूने अन्न गोळा करण्याची मोहीम राबवली. 

(४) साहेबांचे शंभर रुपये व पाण्याची बाटली राजूने मित्राकरवी पाठवली.

   ● मुक्तोत्तरी प्रश्न   ●

(१) तुम्हांला राजूची आई भेटल्यास तुम्ही राजूबद्दल तिच्याजवळ काय बोलाल, ते लिहा.

उत्तर : (१) तुमचा मुलगा फार गुणी व प्रामाणिक आहे.

(२) त्याने विकासच्या साहेबांचा गैरसमज सचोटीने वागून दूर केला. 

(३) दवाखान्यात गरजू भुकेल्या लोकांना अन्न मिळावे म्हणून योजना राबवली. 

(४) असा परोपकारी मुलगा लाभल्याबद्दल तुम्ही भाग्यवंत आहात..

• (२) एखादया गरजू विद्यार्थ्याला तुम्ही कशा प्रकारे मदत कराल ?

उत्तर : (१) खाऊच्या पैशातील काही भाग दरमहा बाजूस काढून ठेवणे.

(२) त्यातून गरजू विद्यार्थ्याला लागणाऱ्या शालोपयोगी वस्तू खरेदी करून देणे.

(३) पालक व शिक्षकांना मदत करण्याबद्दल आवाहन करणे. 

(४) शिक्षकांना सांगून 'परोपकारी योजना निर्माण करून तिची कार्यवाही योग्य रितीने करणे. 

(५) मित्रांमध्ये समविचारांचा प्रसार करणे.

●   भाषाभ्यास व्याकरण    ●

• प्रश्न १. फसवाफसवी,  कचराकुंडी, गोरगरीब यांसारखे तुम्हाला माहीत असलेले जोडशब्द लिहा.

उत्तर: केरकचरा , कामधंदा ,दाणागोटा, ताटवाटी

• प्रश्न २.पुढील शब्दांसाठी मराठी शब्द लिहा

(१) फाइल  - नस्ती

(२) सेंटर -  केंद्र

(३) पेशंट - रुग्ण 

(४) विंग   -  विभाग

(५) हॉटेल   -उपाहारगृह

(६) कॅन्सर -  कर्करोग 

प्रश्न ३. पाठात आलेल्या पुढील शब्दांचा वाक्यांत उपयोग करा :

(१) महाबिलंदर  - नेहमी फसवाफसवी करणारा सदू महाबिलंदर माणूस आहे.

(२) आवाहन-  दुष्काळग्रस्तांना शक्य ती मदत करा, असे गुरुजींनी आवाहन केले.

(३) अनुभवशून्य -  संगणकाच्या बाबतीत पूर्वीची पिढी अनुभवशून्य आहे.

(४) निरुत्तर  : कधी कधी निसर्गाचा प्रकोप पाहून निरुत्तर व्हायला होते..

• प्रश्न ४. 'भारी कौतुक ' म्हणजे खूप कौतुक, 'भारी' हा शब्द तुम्ही केव्हा केव्हा वापरता ? हा शब्द वापरून तीन-चार वाक्ये लिहा.

उत्तर :- आमच्या वर्गातला राजू भारी खोड्या करतो.  पण एकदा त्याने भारी कार्य केले. पावसाळ्यात नदीला भारी

पूर आला होता, तेव्हा त्याने एका बुडणाऱ्या मुलाला वाचवले. गावकऱ्यांनी त्याला भारी शाबासकी दिली.

● प्रश्न ५. 'पैसा' याची सामान्यरूपे -  पैशाला , पैशाने , पैशासाठी, पैशांचा, पैशाहून पैशातला , याप्रमाणे पुढील शब्दांची सामान्यरूपे लिहा:

(१) मासा - माशाने ,माशाला, माशाहून, माशांचा,माशांसाठी

(२) ससा-  सशाने , सशाला, संशाहून, सशांचा, सशांसाठी. (३) ठसा - ठशाने,  ठशाला ,ठशाहून, ठशांचा ,ठशांसाठी.

• प्रश्न पुढील शब्दांना  की, ई, ता, वा, पणा, आई हे प्रत्यय लावून  भाववाचकनामे तयार करा .

• 

(१) सुंदर- सुंदरता

(२) प्रामाणिक  -  प्रामाणिकपणा

(३) नवल --  नवलाई

(४) गोड - गोडवा

(५) दांडगा  -  दांडगाई

(६) शांत -- शांतता

(७) पाटील - पाटीलकी

(८) चपळ  -  चपळाई

• प्रश्न ७. पुढील भाववाचकनामांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा

• मित्रत्व x शत्रुत्व

गरिबी x श्रीमंती

खरेपणा  X खोटेपणा

महागाई   x  स्वस्ताई

• प्रश्न ८. पुढे दिलेल्या शब्दांसारखे अन्य शब्द लिहा :

(१) मनुष्यत्व - पशुत्व ,देवत्व

(२) आपुलकी  -  बांधिलकी,  पाटीलकी

(३) नम्रता  -  शालीनता , सुंदरता

(४) नवलाई -  शिलाई  धुलाई

(५) बालपण - मोठेपण ,शूरपण

(६) माधुर्य - सौंदर्य ,धैर्य

● सर्वनामांचे प्रकार  ●

• पुढील दोन परिच्छेद नीट वाचा व अधोरेखित शब्दांकडे नीट लक्ष दया :

परिच्छेद–१

समीरा गुणी मुलगी आहे. समीरा नेहमी हसतमुख असते. समीराला गोष्टी सांगायला आवडतात. समीराच्या गोष्टी सगळे मन लावून ऐकतात. समीराने खो-खो खेळात बक्षीस मिळवले आहे..

परिच्छेद २

समीरा गुणी मुलगी आहे. ती नेहमी हसतमुख असते. तिला गोष्टी सांगायला आवडतात. तिच्या गोष्टी सगळे मन लावून ऐकतात. तिने खो-खो खेळात बक्षीस मिळवले आहे.

वरील दोन परिच्छेदांतील फरक लक्षात घ्या :

दुसऱ्या परिच्छेदात दुसऱ्या वाक्यापासून समीरा' या नामाऐवजी 'ती, तिला तिच्या तिने हे शब्द आले आहेत.

नामाऐवजी येणाच्या शब्दाला सर्वनाम असे म्हणतात. म्हणून 'ती, तिला तिच्या, तिने' ही सर्वनामे आहेत.

●  सर्वनामाचे मुख्य चार प्रकार आहेत ●

(१) पुरुषवाचक सर्वनाम 

(२) संबंधी सर्वनाम 

(३) प्रश्नार्थक सर्वनाम 

(४) दर्शक सर्वनाम.

पाठ्यपुस्तक पान क्र. १९ वरील संवाद वाचा. अधोरेखित केलेली सर्वनामे पाहा.

या संवादात तू, मला, तुला, त्या, ती, मी, माझे, आम्हांला, ते, त्यांना तो, आपण ही सर्वनामे आली आहेत. ही सर्व पुरुषवाचक सर्वनामे आहेत.

• पुरुषवाचक सर्वनामांचे प्रकार :

 (१) प्रथम पुरुषवाचक सर्वनामे (स्वतःविषयी बोलताना)

मी ,आम्ही , स्वतः

(२) द्वितीय पुरुषवाचक सर्वनामे (ज्याच्याशी बोलतो)

  तू, तुम्ही , आपण 

(३)तृतीय पुरुषवाचक सर्वनामे (ज्याच्याविषयी बोलतो)

  ते ,तो ,ती , त्या. 

मराठी भाषेत वयाने आणि अधिकाराने मोठ्या असलेल्या व्यक्तीशी बोलताना 'तू' ऐवजी 'तुम्ही' किंवा 'आपण' संबोधतात. त्या वेळेस एकच व्यक्ती असूनही बोलताना अनेकवचनी उल्लेख होतो, त्याला आदरार्थी अनेकवचन म्हणतात. मी, तू किंवा तुम्ही यांचा एकत्र उल्लेख करताना आपण या सर्वनामाचा वापर करतात, तर बोलताना दोन किंवा त्यापेक्षा जास्त व्यक्तींचा स्वतः सहित एकत्र उल्लेख करायचा असेल, तर आम्ही हे सर्वनाम वापरतात.

२. लेखन विभाग

पाठात तुम्हांला राजूचे कोणते गुण दिसले ते पुढील चौकटीत लिहा. त्या शब्दांचा वापर करून राजूविषयी आठ-दहा ओळींत माहिती लिहा :

राजूमधील गुण :- सचोटी , मदतीला तत्पर ,प्रामाणिक

परोपकारी , बुद्धिमान

राजू :-  राजू हा पाचवीत शिकणारा खेडेगावातला निरागस मुलगा आहे. निःस्वार्थी वृत्तीचा राजू दुसऱ्यांना मदत करायला नेहमी तत्पर आहे. गरिबांना अन्न मिळावे म्हणून त्याने जे आवाहन केले, त्यावरून त्याची तीव्र बुद्धिमत्ता दिसून येते. तो परोपकारी आहे. साहेबांचा गैरसमज दूर करणारा त्याचा प्रामाणिकपणा वाखाणण्यासारखा आहे. त्यावरून तो सचोटीने वागतो हे सिद्ध होते.

३. तोडी परीक्षा

प्रश्न :- पुढील प्रश्नांची तोंडी उत्तरे सांगा.

(१) तुम्हांला दुसऱ्यांना मदत करणे आवडते का?

(२) तुम्ही कोणाकोणाला मदत करता? कोणकोणत्या स्वरूपात मदत करता ?

(३) तुमच्या कुटुंबातील एखादी व्यक्ती आजारी पडल्यास तुम्ही तिची काळजी कशी घेता ?

आकारिक मूल्यमापन

 १. प्रकट वाचन :

पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक २० वरील उताऱ्याचे प्रकट वाचन करा.

 २. कृती :

(१) पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक २० वरील उतारा काळजीपूर्वक वाचून आशयानुसार दोन परिच्छेद करा :

उत्तर : (१) उताचाचे शीर्षक: खेळ शरीर व मन यांचा व्यायाम

(२) पहिला परिच्छेद - समजा दमयंती.............. हे नक्की.

(३) दुसरा परिच्छेद -  दमयंती म्हणते, " ...........नाही का ?"

ओळखा पाहू!

(१) मागे आणि पुढे दोन तोंडे असतात मला, जमीन भुसभुशीत करण्याची माझी कला, शेतकऱ्याचा मित्र म्हणून ओळखतात मला.ओळखा कोण?

उत्तर : गांडूळ.

(२) पहाट होताच तुम्हांला दिसतो, तेव्हाच दिवस सुरू होतो, लवकर उठून पाहायचा, तुम्ही निश्चय करा, आहे सर्वांत मी, तेजस्वी तारा.. ओळखा कोण?

उत्तर : सूर्य.